Volksaard in woorden gevat

Tweetaligheid geeft de mogelijkheid om díe woorden uit de verschillende talen te gebruiken die het beste weergeven wat bedoeld wordt. In die zin is het een verrijking van ons vocabularium. Jammer alleen dat slechts die mensen ons kunnen volgen die dezelfde twee talen spreken. Binnen de kolonies onder mensen van Nederlandse afkomst is het niet zo’n probleem om lekker te mixen, daarbuiten is het af te raden als het de bedoeling is dat men je verstaat.
Taal is het middel om boodschappen over te brengen en om duidelijk te maken wat we willen en voelen. Het grappige is dat de meeste talen in ieder geval een paar woorden kennen die cultuurgebonden zijn. Natuurlijk heeft het overgrote deel van de woorden een equivalent in andere talen, maar het zijn díe woorden die niet echt te vertalen zijn die iets zeggen over een bevolkingsgroep. Een interessante theorie waarbij ik overigens niet gehinderd word door enige bij studie opgedane kennis, wat de theorie er niet minder leuk om maakt.

Als we ons even beperken tot het Nederlands en het Portugees dan denk ik dat woorden als gezellig, abraço, chagrijnig, saudade, knus en kneuterig enz. iets zeggen over de volksaard. Het is verheugend dat het Portugees geen woord heeft dat het begrip pesten in al zijn negatieve facetten uitdrukt. Dat houdt in dat het niet nodig was deze vorm van agressie te benoemen. Helaas heeft de globalisering gedragscodes ingevoerd die het importeren van de term bullying vereiste.

Gezellig is zo’n woord dat het Portugees ook zou moeten hebben, het is zo lekker veelzijdig. Een gezellige ruimte is nog wel te vertalen, aconchegante, maar een gezellig kopje koffie drinken bij de buurvrouw wordt veel moeilijker. Saudade is heimwee. Ja? Wanneer ik iemand een tijdje niet gezien heb dan kan ik in het Portugees met een oppervlakkige gevoelswaarde zeggen: “Oh, que saudades”. De Nederlandse betekenis beschrijft de traumatische versie van het woord. Abraço is een ander voorbeeld van een woord dat weliswaar een vertaling heeft, maar dan met een andere gevoelswaarde. De gevoelsbetekenis van dit woord geeft meteen een belangrijk cultureel verschil weer. Het Portugese abraço is zowel een vriendschappelijke en alledaagse manier om iemand te begroeten als een gebaar van medeleven bij een begrafenis bijvoorbeeld. Het Nederlandse omhelzing is iets voor heel goede vrienden, bij heel speciale gelegenheden of iets voor je vriendje. Tegenwoordig hoor ik het woord knuffel vaak gebruiken waar wij het woord abraço gebruiken, maar ik associeer knuffel toch vooral met kleuters. Hoewel dat aan mij kan liggen, ik ben al zo lang uit Nederland weg.

Kunnen woorden per ongeluk wat over een volk zeggen, slagzinnen zijn speciaal gemaakt om uitdrukking te geven aan karakteristieken. ‘Jogo de cintura’ en ‘jeitinho brasileiro’ hebben allebei te maken met de makkelijke manier waarop Brazilianen ergens een draai aan geven. Het is me niet helemaal duidelijk of dat eigenschappen zijn waar ze trots op zouden moeten zijn, of juist niet. Zo vraag ik me ook af of het Nederlandse ‘doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg’ iets is waar we blij mee zouden moeten zijn, of juist niet. De Nederlandse nuchterheid en de afkeer van uiterlijk vertoon maken ons wat star als het om het leggen van contacten of het verwerken van gevoelens gaat. Daar staat tegenover dat de Braziliaan sociaal vaardig is, maar dat je nooit zeker weet waar hij precies staat.
Volksaard die onder andere in de betekenis van woorden besloten ligt en krachtig wordt uitgedrukt in nationale leuzen. Een leuk onderwerp voor bij een gezellig kopje koffie. Jogando conversa fora of met smalltalk? Pois é…

Tineke Voorsluys

Terug naar: Tineke’s Blog